در علم کامپیوتر، سرور (به انگلیسی: Server) قطعه‌ای از سخت‌افزار یا نرم‌افزار رایانه است که عملکردی را برای برنامه‌ها یا دستگاه‌های دیگر به نام مشتریان (به انگلیسی: Client) به ارمغان می‌آورد.
در تعریف عملی‌تر سرور یک رایانه متصل به شبکه است که برخلاف سایر رایانه‌ها برای چند منظور متفاوت ساخته شده‌است؛ برای مثال یک کاربر ممکن است سرور را برای ارسال و دریافت ایمیل، میزبانی وب‌سایت‌ها (Hosting)، کنترل و چگونگی دسترسی مشتریان به شبکه، برنامه‌های حسابداری جامع و … استفاده کند.
سرور یک رایانه همیشه روشن و همیشه در دسترس است؛ زمانی که این دسترسی تنها در محدوده یک شبکه داخلی باشد، آن را سرور تحت شبکه می‌نامیم و به این معنا خواهد بود که تمامی رایانه‌های موجود در این شبکه از این رایانه فرمان می‌گیرند و نیازهای تحت شبکه خود را به کمک آن تأمین می‌کنند و سرور نقش آنها را در شبکه تعیین می‌نماید.
حال اگر گستره این شبکه را کمی بیشتر نماییم و آن را متشکل از تمام رایانه‌هایی که از طریق اینترنت به هم وصل شده‌اند بدانیم، با گروه بسیار بزرگی از رایانه‌های همیشه روشن و همیشه در دسترس از طریق اینترنت روبرو هستیم که به آنها سرورهای اینترنتی گفته می‌شود و وظیفه دارند تا اطلاعاتی که در هر زمان از شبانه روز، بر روی پهنای اینترنت جستجو می‌کنید را برای ملاحظه شما در اختیار قرار دهند.
به عبارت بهتر سیستم سرور به عنوان یک مادر یا خدمات‌دهنده به کامپیوترهای کوچک‌تر به عنوان خدمات گیرنده یا کلاینت (به انگلیسی: client) فرمان می‌دهد و کلاینت‌ها می‌توانند نیازهای خود را به کمک داده‌ها و سخت‌افزار موجود تحت شبکه، در آن تأمین کنند. حال این شبکه را کمی بزرگتر فرض کنید و شبکه جهانی اینترنت را در نظر بگیرید؛ سرور ترکیب گروه بزرگی از ابر رایانه‌هایی است که از طریق اینترنت به یکدیگر وصل هستند و خدمات گیرنده‌ها یا همان کلاینت‌ها از طریق اینترنت به آنان وصل می‌شوند، در حقیقت آنچه که ما به عنوان اینترنت می‌شناسیم، حاصل ارتباط تعداد زیادی از سیستم‌ها با عنوان سرویس دهنده یا سرویس گیرنده است که هر روز هم به تعداد آنان اضافه می‌شود.
بنابراین طبق این تعریف به دو دسته بندی کلی دست می یابیم:
سرور ( server ) : کامیپوتری که سرویس می دهد.
کلاینت ( Client ) : کامپیوتری که سرویس می گیرد.
زمانی که شما به مرور وب و استفاده از انواع خدمات اینترنتی می پردازید، در واقع در نقش سرویس گیرنده عمل می کنید و کامپیوتری که از آن سوی شبکه به شما خدمات را ارائه می کند، سرویس دهنده و یا همان سرور نام دارد و جهان اینترنت با ارتباط میلیون ها کامپیوتر سرویس دهنده و سرویس گیرنده شکل می گیرد. در شبکه اینترنت، از آن جایی که مهمترین فاکتور به هنگام دریافت خدمات، پایداری یک سرور محسوب می شود، لذا محل های ویژه ای در سراسر دنیا با نام دیتاسنتر یا همان مرکز داده احداث می شود تا صرفا به نگهداری از سرور ها بپردازند و با تمرکز بر روی کیفیت شبکه و پشتیبانی قطعات و نرم افزارهای مورد نیاز، بصورت تخصصی شرایط را برای میزبانی وب و استفاده از سرورها به دور از مشکلات و مسائل متعدد پیرامون آن فراهم آورند.
بنابراین دیتاسنتر محلی است که صدها و یا هزاران سرور را در رک ها ( rack )، کیج ها ( Cage ) و اتاق های مختلف جای می دهد. ساختمان دیتاسنتر از بخش های مختلفی مانند اتاق کنترل، اتاق سرور، ژانراتورها، تاسیسات خنک سازی، انبار سخت افزار، اتاق UPS و Battery backup ، اتاق نگه داری از وسایل اطفای حریق و اتاق مدیریت شبکه تشکیل می شود، هر چند که با توجه به نیازها، طراحی و امکانات و زیرساخت برای هر مرکز داده کاملا می تواند متفاوت باشد.
به عبارت دیگر یک سرور محلی برای نگه داری از محتوای وب سایت شما خواهد بود و در سرتاسر جهان میلیون ها سرور وظیفه نگه داری از محتوایی که هر روز در وب با آن آشنا می شوید در اختیار دارند، مضاف بر آن شمار نرم افزار ها تحت وب رو به فزونی است و با گسترش خدمات رایانش ابری، در آینده ای نزدیک اغلب application های پرکاربردی که پیش از این تنها بر روی کامپیوتر های قابل اجرا بوده اند، پس از این از طریق وب قابل دسترس خواهند بود و شما نیازی به خرید لایسنس های پر هزینه، نصب پر دردسر نرم افزار و مراقبت و بروز رسانی آنها نخواهید داشت.
سرورها انواع گوناگونی دارند، نظیر:
- سرورهای کاربردی (به انگلیسی: application server)
- سرور وب (به انگلیسی: web server)
- سرور پشتیبانی (به انگلیسی: backup server)
در این قسمت به معرفی انواع سرور مورد استفاده توسط کاربران می‌پردازیم:
انواع سرورها
وب سرور (به انگلیسی: web server)
نرم‌افزار یا سخت‌افزاری که امکان دسترسی به محتوا را از طریق اینترنت فراهم می‌کند. این نوع سرور مخصوص میزبانی وب‌سایت‌ها می‌باشد و با استفاده از سرویس‌های خاص ارتباط بین آدرس‌ها و کاربران شبکه‌های اینترنت را با صفحه وبی که بر روی آن سرور میزبانی می‌گردد فراهم می‌نماید؛ که کاربرد آن به‌طور ویژه در حوزه وب هاستینگ و راه‌اندازی سایت می‌باشد.
استندالون سرور (به انگلیسی: standalone server)
به زبان ساده سرور استندالون به سروری گفته می‌شود که مستقل باشد و زیرشاخه زیرساخت‌های یک شبکه بزرگتر محسوب نمی‌شود. در واقع یک سرور استندالون بدون وابستگی به یک منبع خارجی به کلاینت‌های خود خدمات ارایه می‌کند.
نام سرور (به انگلیسی: name server)
سروری است که پروتکل خدمات مرتبط به نام و نشانی را پیاده‌سازی می‌کند.
سرور پرینتر (به انگلیسی: printer server)
رایانه یا دستگاهی است که از طریق شبکه به یک یا چند پرینتر و تعدادی کلاینت متصل شده و پس از دریافت فرمان پرینت از کلاینت‌ها آن را به پرینتر مناسب منتقل می‌کند. فکس سرور نیز مشابه با این سرور است که تفاوت آن ارتباط بین دستگاه‌های فکس به جای پرینتر می‌باشد.
سرور پروکسی (به انگلیسی: proxy server)
سرور پروکسی، یکی از انواع سرور است که نقش واسطه‌گر یا انتقال دهنده را بین کلاینت و سرورهای دیگر ایفا می‌کند. این سرور به عنوان یک رابط بین سرور اصلی و کلاینت قرار می‌گیرد، اطلاعات را دریافت و بعد از بررسی آن را به مقصد مورد نظر منتقل می‌کند.
سرور صدا (به انگلیسی: sound server)
سروری که دسترسی و استفاده از ابزارهای صوتی همچون کارت صدا را مدیریت می‌کند.
سرور اپلیکیشن (به انگلیسی: application server)
سروری که به اجرای یک سری برنامه‌های نرم‌افزاری خاص اختصاص یافته‌است و کاربران از روی رایانه‌های خود می‌توانند به نرم‌افزارها دسترسی داشته باشند.
دیتابیس سرور (به انگلیسی: database server)
یک برنامه رایانه‌ای است که خدمات پایگاه داده به سایر رایانه‌ها یا برنامه‌های رایانه‌ای ارائه می‌دهد که به آن مدل کلاینت-سرور نیز می‌گویند. این نوع سرور بیشتر در سازمان‌ها و شرکت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و اطلاعات در آن به صورت متمرکز و یکپارچه در آن ذخیره می‌گردد.
فایل سرور (به انگلیسی: file server)
فایل سرور یکی از ساده‌ترین انواع سرورها است که وظیفه‌ی ذخیره فایل‌ها را به عهده دارد. در این نوع، کلاینت‌ها می‌توانند به فایل سرور متصل شده و به فایل‌ها و اطلاعات موجود در آن دسترسی پیدا کنند.
گیم سرور (به انگلیسی: game server)
کاربران بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند با اتصال به این سرور به صورت آنلاین به انجام بازی‌های گروهی بپردازند.
سرور خانگی (به انگلیسی: home server)
سروری برای منازل مسکونی است که از طریق یک شبکه خانگی و اینترنت به سایر دستگاه‌های داخل خانه خدمات ارائه می‌دهد.
مدیا سنتر (به انگلیسی: media server)
با این نوع سرور، کاربران یا کلاینت‌ها بدون دانلود کردن مدیا یا رسانه‌ها اعم از فیلم، عکس و آهنگ آن را مشاهده کنند.
سرور ارتباطی (به انگلیسی: communication server)
هر رایانه یا هر کاربر می‌تواند با متصل شدن به این نوع سرور، با کاربر یا رایانه‌ی دیگر ارتباط برقرار کند و هر متنی را که می‌خواهد با او به اشتراک بگذارد.
سرور محاسباتی (به انگلیسی: computing server)
این نوع سرور برای انجام محاسبات یا پردازش آنها استفاده می‌گردد.
میل سرور (به انگلیسی: mail server)
یکی از انواع سرورها که توسط آن، خدمات و یا تراکنش‌های ارسال ایمیل انجام می‌گردد.
